تغییرات دانه‎بندی رسوبات معلق رودخانه در اثر برداشت شن و ماسه (مطالعه موردی: رودخانه واز)

صادقی, سیّدحمیدرضا; قره‌محمودلی, سودابه

تغییرات دانه‎بندی رسوبات معلق رودخانه در اثر برداشت شن و ماسه (مطالعه موردی: رودخانه واز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد؛ گروه مهندسی آبخیزداری؛ دانشکده منابع طبیعی؛ دانشگاه تربیت مدرس؛ نور؛ 76489-46417؛ مازندران؛ ایران

² دانش‌آموختۀ گروه مهندسی آبخیزداری؛ دانشکده منابع طبیعی؛ دانشگاه تربیت مدرس ؛ نور؛ 76489-46417؛ مازندران؛ ایران

چکیده

تعیین صحیح و پیش‌بینی رسوبات حمل شده به‌وسیله جریان رودخانه‌ای در پروژه‌های مدیریت منابع آب، برنامه‌ریزی و کاهش سیل و پایداری محیط‌زیست بسیار مهم می‌باشد. تجزیه و تحلیل‌های اندازه ذرات می‌‌تواند اطلاعات مهمی‌ در مورد منشاء رسوبات، تاریخچه حمل و نقل و شرایط رسوب‌گذاری آن‌ها ارائه دهد. حال آن‌که این مهم تاکنون در ایران کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق حاضر در رودخانه واز در استان مازندران با هدف بررسی برداشت شن و ماسه بر تغییرات دانه‎بندی رسوبات معلق در بالادست و پایین‌دست محل برداشت شن و ماسه انجام گرفت. برای این منظور، نمونه‌برداری از بالادست و پایین‌دست محل برداشت طی یک دورۀ یک‌ساله به‌صورت ماهانه از بهمن 1390 تا دی ماه 1391 انجام پذیرفت. به‌منظور دانه‌بندی رسوبات معلق از دستگاه Master Sizer و برای استخراج مؤلفه‌های میانگین، جورشدگی، چولگی و کشیدگی از نرم‌افزار GRADISTAT استفاده شد. تجزیه و تحلیل نتایج نشان داد که دامنۀ تغییرات 10D از 34/0 تا 12/1 میکرون، 50D از 24/3 تا 41/13 میکرون و همچنین 90D از 12/14 تا 74/90 میکرون و میانگین اندازه ذرات نیز در دامنۀ بین 19/3 تا 45/11 میکرون متغیر بوده است. همچنین دامنه تغییرات جورشدگی، چولگی و کشیدگی به‌ترتیب از 11/3 تا 38/6، 13/0- تا 32/0- و 88/0 تا 29/1 میکرون اندازه‌گیری شد. عدم استمرار فعالیت و فاصله محل‌های نمونه‌برداری از معادن مورد مطالعه را می‌توان به‌عنوان دلایل عمده عدم وجود اثر معنی‌دار معادن برداشت شن و ماسه بر ویژگی‌های دانه‌بندی رسوبات معلق در رودخانه‌ واز معرفی نمود.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22517480.1393.4.2.2.3

عنوان مقاله [English]

Granulometric variation of river suspended sediments due to sand and gravel mining (case study: Vaz River)

نویسندگان [English]

Seyed Hamid Reza Sadeghi ¹
Sudabe Gharemahmudli ²

¹ Professor and, Department of Watershed Management Engineering, Faculty of Natural Resources, Tarbiat Modares University, Noor 46417-76489, Mazandaran, Iran

² Former M.Sc. Student, Department of Watershed Management Engineering, Faculty of Natural Resources, Tarbiat Modares University, Noor 46417-76489, Mazandaran, Iran

چکیده [English]

The correct determination and prediction of sediment transportation by the river is very important for water resources management, flood reduction and environmental sustainability projects. Analysis of sediment particle size can show important information about the origin, history, transportation and deposition conditions of the sediment. However, this matter has been less considered. This study was therefore conducted at Vaz River located in Mazandaran Province to investigate effects of sand harvesting on morphometric characteristics of suspended sediments at upstream and downstream of the study mine. For this purpose, monthly samplings were made at upstream and downstream of the mine from February 2012 to January 2013. The particle sizes of suspended sediment were measured by Master Sizer and corresponding distribution and specifications including mean, sorting, skewness and kurtosis were also analyzed by the GRADISTAT software package. The range of variations of D₁₀, D₅₀, D₉₀, and average particle size of the study samples were obtained as 0.34-1.12, 3.24-13.41, 14.12-90.74 and 3.19-11.45 microns. In addition, changes of sorting, skewness and kurtosis were found from 3.11 to 6.38, -0.13 to -0.32 and 0.88 to 1.29, respectively. Mines discontinuous activity and distance between study mines and sampling locations could be considered as main factors behind non-significant effects of sand and gravel mining on changing suspended sediment particle size distribution.

کلیدواژه‌ها [English]